Nübüvvetin ilk yıllarından bu yana murad-ı ilâhîye’ye muvafık olmak için
başta sahabe, tâbiîn ve onların yolunda giden ulemâ Kur’ân ve Sünnet’in
doğru anlaşılması için birçok İslâmî ilimlerle iştigal etmiştir. Bu ilimler
arasında özellikle İslâm hukukunun iki dalından biri olan ve kavâid-i
fıkhiyye (küllî fıkhî kâideler) ilminin ortaya çıkmasına kaynaklık eden
usûl-i fıkıh ilmi müstesna bir konuma sahiptir. Bu disiplini merkeze alan
fakîhler, derin tefekkür neticesinde birtakım fıkhî metotlar geliştirmiş ve
fıkhın birçok alt yazım türüne zemin hazırlamışlardır. Kuşkusuz bu yazım
türlerinin başında fıkha ilişkin çok önemli bir işleve sahip olan kavâid
edebiyatı gelmektedir. Zira kavâid-i fıkhiye, dağınık fer‘î meselelerin
daha kolay anlaşılması ve karşılaşılan problemlere pratik çözümler
sunması bakımından fıkıh ilminin vazgeçilmez bir yazım türü olarak
karşımıza çıkmaktadır. Bu bakımdan küllî kâideler, fıkhî melekenin geliş
-
mesinde önem arz ettiği gibi birçok fıkhî konuyu bir başlık altında topla
-
makta ve fıkhın esaslarına muttali olmada kolaylık sağlamaktadır. Bu
yönüyle kavâid ilmi fıkıh taliplerinin ilgisine mazhar olmuş ve bu alanda
fakîhler birçok eser telif ederek kavâid literatürüne zenginlik katmışlar
-
dır. Bu çalışmada Suyûtî’nin el-Eşbâh ve’n-Nezâir adlı eserinde dayanağı
nas ile ictihâd olan kırk beş küllî kâide ele alınmış ve bu kâidelerin uygu
-
lama alanlarına yer verilmiştir. Kâideler ele alınırken İmam Subkî ve İbn
Nuceym’in aynı adla telif ettikleri eserdeki kâideler ile Mecelle’deki tespit
edilen kâideler arasında kısmen bir mukayese yapılmıştır.